We wczesnym okresie badań jedyną metodą określenia dojrzałości szkolnej były testy inteligencji. Testy zawierały odpowiednio dobrane zadania, stosowano je indywidualnie i grupowo. Obecnie do badania dojrzałości szkolnej stosuje się m.in.
- test Herberta Winklera (1930),
- test L. Schenk-Danzinger (1932),
- metodę A. Szemińskiej (1973),
- arkusz zachowania się ucznia B. Markowskiej (B. Markowska, H. Szafraniec 1980),
- testy B. Wilgockiej-Okoń (1972, 2003).
Dużą popularność zdobył test H. Winklera z 1930 roku. Jak pisze S. Słyszowa (1974) wychodził on z założenia, że „skoro program początkowego nauczania obejmuje czytanie, pisanie i rachunki, należy badać u dzieci rozpoczynających naukę zdolność spostrzegania kształtów i liczb, zdolność obserwacji, sprawność ręki, pamięci ruchowej i wzrokowej, zapamiętywania zasłyszanego opowiadania, powtarzania wyrazów, sprawności wymowy, fantazji”[1]. Testy Winklera zawierały 18 zadań, które ustalały poziom zdolności do konkretyzacji uwagi i wytrwałości a także stopień opanowania wymienionych czynników. Poprzez wykorzystanie zadań słownych testy wykazywały wiedzę tych dzieci, które opanowały mowę w dobrym stopniu. Testy Winklera nie badały dojrzałości społecznej, jednak pokazały iż, ich wyniki zależne są od środowiska społecznego i od zasobu słownika dziecka. Z czasem wprowadzano inne metody, które mogły w pełniejszy sposób zbadać dojrzałość dziecka.
W oparciu o założenia szkoły wiedeńskiej test L. Schenk-Danzinger z 1932 roku badał dzieci w wieku od 5 do 11 roku życia. Test mierzył rozwój społeczny, zatem postawy społeczne i umiejętność współdziałania z grupą, zdolność uczenia się w tym pamięć wzrokową i słuchową, zdolności konstrukcyjne oraz manualne. Ponadto badał rozwój umiejętności intelektualnych, czyli rozumienie stosunków liczbowych i związków przyczynowo-skutkowych. Zdaniem B. Wilgockiej-Okoń test badał „umiejętność skupienia uwagi oraz zdolność do celowego i intencjonalnego działania. Drugi warunek to umiejętność rozpoznawania i rozumienia symboli, pojawiająca się w 6-7 roku życia”[2].
Opracowana pod kierunkiem A. Szemińskiej (1973) metoda do badania dojrzałości szkolnej wykorzystuje w tym celu testy oraz arkusz obserwacyjny. Do przeprowadzenia metody muszą być dwie osoby: osoba prowadząca zajęcia i osoba prowadząca obserwację. Osoba prowadząca obserwację posiada arkusz obserwacyjny dziecka, w którym zawarte są dane na temat dziecka, jego wyglądu zewnętrznego i zachowania. Metodę wykorzystuje się dla grupy pięcioosobowej lub sześcioosobowej. Osoba prowadząca zajęcia i osoba prowadząca obserwację dzielą się dziećmi w grupie i zaczynają obserwację dzieci. Druga część metody ma charakter rozmowy dzieckiem.
Metoda ta ujawnia w dziecku zdolność do skupienia uwagi, ogólny stosunek dziecka do zadań, wytrwałość w pokonywaniu trudności, zdolność ujmowania stosunków przestrzennych – ważne w nauce pisania i czytania. Ponadto bada rozwój intelektualny określany zadaniami wymagającymi porównywania, różnicowania oraz ustalenia związków przyczynowo-skutkowych. Na postawie rozmowy, opisu obrazka i zagadki metoda bada rozwój mowy, poziom analizy i syntezy wzrokowej, rozwoju fizycznego. Postawę społeczną metoda A. Szemińskiej ustala na podstawie obserwacji dziecka podczas zabawy, a także sposobu nawiązywania kontaktów z rówieśnikami i dorosłymi[3].
Arkusz zachowania się ucznia B. Markowskiej (1980) przeznaczony jest do badania przystosowania dziecka do roli ucznia. Można nim mierzyć dwa aspekty przystosowania się dziecka do szkoły, tj. zdolność do osiągnięć szkolnych oraz zdolność do bezkonfliktowych kontaktów społecznych. Arkusz pozwala również określić zaburzenia przystosowania społecznego – nadmierną impulsywność i agresje oraz nadmierne zahamowania. Narzędzie służy również do wykrywania u dzieci trudności przystosowawczych oraz określenia ich charakteru[4]. Arkusz zbudowany jest z czterech części i ma on charakter czynnikowej skali ocen. Część pierwsza obejmuje charakterystykę dziecka pod względem zaobserwowanych cech zachowania się. Część druga i trzecia stanowią charakterystykę środowiska rodzinnego, rozwoju fizycznego oraz stanu zdrowia dziecka. Część czwarta obejmuje spis 50 cech zachowania oraz przyporządkowanie się takim czynnikom jak.: motywacja do nauki, uspołecznienie, zachowanie się antyspołeczne, przyhamowanie, zainteresowania seksualne.
Test B. Wilgockiej-Okoń pozwala na zebranie danych o dojrzałości fizycznej
i sprawności ruchowej, a także dojrzałości umysłowej dziecka. Test dokonuje wstępnej selekcji dzieci opóźnionych w rozwoju, świadczy o tym wynik przeprowadzonych przez autorkę badań w latach 1969-1970[5]. Pełna ocena możliwości takich dzieci wydawana jest przez poradnie wychowawczo-zawodowe, poradnie zdrowia psychicznego na podstawie dodatkowych badań. Jak twierdzi B. Wilgocka-Okoń (1971) „Współpraca nauczycieli, psychologów i lekarzy powinna doprowadzić do wspólnej leczniczo-pedagogicznej diagnozy oraz do zorganizowania opieki zmierzającej do likwidowania zaobserwowanych braków rozwojowych w okresie przed podjęciem przez dziecko obowiązków szkolnych oraz w trakcie ich pełnienia”[6].
[1] S. Słyszowa, Poznawanie dzieci rozpoczynających naukę i kierowanie ich rozwojem, Warszawa 1974, WSiP, s. 28
[2] B. Wilgocka-Okoń, Gotowość dzieci w perspektywie historycznej [w:] O pomyślny start ucznia w szkole, Biuletyn informacyjny PTD, pod red. W. Brejnaka, Warszawa 2002, s. 29
[3] A. Szemińska (red.), Zapisy do klasy pierwszej szkoły podstawowej, Warszawa 1973, s. 142
[4] B. Markowska, H. Szafraniec, Podręcznik do Arkusza Zachowania się Ucznia. Testy psychologiczne w poradnictwie wychowawczo-zawodowym, Warszawa 1980, s. 24
[5] B. Wilgocka-Okoń, Dojrzałość szkolna dzieci a środowisko, Warszawa 1972, PWN, s. 15
[6] B. Wilgocka-Okoń, O badaniu dojrzałości szkolnej, Warszawa 1971, PZWS, s. 84
Projekty na prace z Dydaktyki 